Wiedza

Czym jest endometrioza i jakie są jej objawy?

Endometrioza to stan, w którym tkanka podobna do błony śluzowej macicy (endometrium) pojawia się i rośnie poza nią – na przykład na jajnikach, jajowodach, jelitach czy w jamie otrzewnej. Jest to choroba o charakterze przewlekłym, zapalnym i estrogenozależnym^[1]. To oznacza, że jej rozwój jest stymulowany przez żeńskie hormony płciowe. Każdego miesiąca, pod wpływem cyklu hormonalnego, ogniska endometriozy reagują podobnie jak tkanka w macicy – krwawią, powodując ból, blizny i zrosty.

Objawy endometriozy mogą być bardzo zróżnicowane i często wykraczają poza dolegliwości ginekologiczne. Do najczęstszych symptomów, które znacząco obniżają jakość życia, należą^[2]:

• bardzo bolesne i obfite miesiączki,
• przewlekły ból w miednicy mniejszej, odczuwalny również poza dniami menstruacji,
• bolesność stosunków,
• problemy jelitowe, takie jak wzdęcia, zaparcia i bóle brzucha,
• przewlekłe zmęczenie i ogólne osłabienie organizmu,
• problemy z zajściem w ciążę.

Dieta a endometrioza – jak jedzenie wpływa na stan zapalny i hormony?

Współczesna medycyna coraz częściej podkreśla, że odpowiednio skomponowana dieta odgrywa istotną rolę w terapii endometriozy. Może ona wpływać na dwa fundamentalne aspekty choroby: ogólnoustrojowy stan zapalny i gospodarkę hormonalną^[3]. Dlaczego to tak istotne? Ogniska endometriozy same w sobie są źródłem stanu zapalnego w organizmie. To, co się je, może ten stan dodatkowo zaostrzać lub go łagodzić. Niektóre produkty, zwłaszcza te bogate w tłuszcze nasycone i cukry proste, mogą stymulować produkcję prozapalnych prostaglandyn – związków, które nasilają ból i skurcze odczuwane podczas miesiączki. Z kolei inne składniki diety, jak kwasy tłuszczowe omega-3, działają w sposób przeciwny, hamując te procesy.

Drugim aspektem jest wpływ jedzenia na poziom estrogenów. Endometrioza jest chorobą estrogenozależną, dlatego celem diety jest wspieranie jego utrzymania na prawidłowym poziomie. Ważną funkcję pełni tu błonnik pokarmowy, który wiąże estrogeny w jelitach, ułatwiając ich wydalenie. Odpowiednio zbilansowana dieta przeciwzapalna pomaga zatem wyciszyć stan zapalny i wspiera równowagę hormonalną. A to bezpośrednio przekłada się na łagodzenie objawów choroby.

Zalecane produkty w diecie przy endometriozie

Jadłospis kobiety z endometriozą powinien bazować na naturalnych, nieprzetworzonych produktach o wysokim potencjale przeciwzapalnym. Do najważniejszych grup należą tłuszcze omega-3, warzywa i owoce bogate w antyoksydanty, błonnik pokarmowy oraz przyprawy o działaniu przeciwzapalnym.^[4]

Tłuszcze omega-3

Jakość spożywanych tłuszczów ma bezpośredni wpływ na przebieg endometriozy. Badania dowodzą, że dieta bogata w kwasy tłuszczowe omega-3 może pomagać zmniejszać ryzyko rozwoju choroby^[5]. Te związki, zwłaszcza kwasy EPA i DHA, biorą udział w syntezie hormonopodobnych substancji o silnym działaniu przeciwzapalnym. Ich regularne spożywanie to podstawa. Najlepszym źródłem omega-3 są tłuste ryby morskie (np. łosoś, makrela, sardynki), a także (ALA) świeżo mielone siemię lniane, nasiona chia i orzechy włoskie.

Warzywa i owoce

Warzywa i owoce powinny stanowić podstawę każdego posiłku. Badania pokazują, że regularne spożywanie zielonych warzyw może zmniejszać ryzyko endometriozy aż o 70%^[6]. Są one skarbnicą polifenoli i witaminy C – silnych antyoksydantów, które zwalczają wolne rodniki towarzyszące chorobie. Warto sięgać zwłaszcza po, ciemnozielone liście (szpinak, jarmuż) oraz warzywa kapustne (brokuły, kalafior), które dodatkowo wspierają pracę wątroby. Świetnym źródłem przeciwutleniaczy są też owoce jagodowe, np. truskawki, borówki amerykańskie czy maliny.

Naturalny błonnik pokarmowy

Błonnik w diecie przeciwzapalnej reguluje pracę jelit, zapobiegając zaparciom, które często towarzyszą endometriozie. Pomaga też wiązać nadmiar estrogenów i usuwać je z organizmu. Wspiera w ten sposób równowagę hormonalną. Bogatym źródłem błonnika są pełnoziarniste produkty zbożowe, takie jak kasza gryczana, brązowy ryż, komosa ryżowa, a także nasiona roślin strączkowych.

Przyprawy przeciwzapalne

Nie zapominaj o mocy, jaka drzemie w przyprawach. Wiele z nich to skoncentrowane źródła związków o silnym potencjale przeciwzapalnym. Wzbogacaj zatem dania np. o kurkumę (najlepiej w połączeniu z czarnym pieprzem, który zwiększa jej wchłanianie), imbir, goździki, cynamon oraz świeże i suszone zioła, takie jak oregano czy bazylia. To prosty i smaczny sposób na to, by każdy posiłek aktywnie wspierał organizm w walce ze stanem zapalnym.

Produkty, które mogą nasilać objawy endometriozy

W diecie przeciwzapalnej szczególną uwagę należy zwrócić na rodzaj spożywanych tłuszczów. Te pochodzące z czerwonego i przetworzonego mięsa są bogate w kwas arachidonowy, który organizm wykorzystuje do produkcji związków nasilających ból. Z kolei tłuszcze trans, obecne w żywności wysokoprzetworzonej, działają jak paliwo dla ogólnoustrojowego stanu zapalnego, bezpośrednio zaostrzając objawy endometriozy.

Prozapalny mechanizm napędzają również cukry proste i rafinowane węglowodany. Białe pieczywo, słodycze czy słodzone napoje. Ich nadmierne spożycie może powodować gwałtowne wahania poziomu cukru i insuliny, przez procesy zapalne mogą się dodatkowo potęgować. Zaleca się również rezygnację z alkoholu i kofeiny. U wielu kobiet zaburzają one równowagę hormonalną, a przy endometriozie mogą prowadzić do nasilenia dolegliwości bólowych.

Ważnym, choć indywidualnym tematem, jest kwestia glutenu i nabiału. Znaczna grupa kobiet z endometriozą zgłasza znaczną poprawę samopoczucia po wyeliminowaniu z diety glutenu oraz nabiału krowiego (szczególnie tego zawierającego kazeinę A1)^[7]. Nie jest to jednak uniwersalna zasada dla wszystkich. Warto rozważyć czasową, świadomą eliminację tych składników na okres kilku tygodni, by zaobserwować reakcję własnego organizmu.

Jak komponować posiłki przy endometriozie?

Ważna jest regularność i odpowiednie zbilansowanie każdego talerza. Staraj się jeść 4-5 posiłków dziennie, co 3-4 godziny^[8]. Przy komponowaniu głównych posiłków możesz posłużyć się modelem „talerza zdrowego żywienia”:

• ½ talerza powinny zajmować różnokolorowe warzywa i owoce (ale z przewagą warzyw),
• ¼ talerza to źródło chudego białka (ryba, drób, strączki),
• ¼ talerza to pełnoziarniste węglowodany (np. kasza gryczana, brązowy ryż),
• do posiłku dodaj porcję zdrowego tłuszczu (np. awokado, oliwa, orzechy).

Pamiętaj również o odpowiednim nawodnieniu – pij co najmniej 1,5-2 litry wody dziennie. Warto sięgać także po napary ziołowe, np. z imbiru, rumianku czy mięty.

Przykładowy, całodniowy jadłospis przy endometriozie, dieta - 1600 kcal 

Śniadanie 400 kcal (7:00-9:00) - Jogurt z musem z borówek i płatkami

Przekąska 160 kcal (9:00-12:00) - Warzywne słupki z sosem ziołowym

Obiad 560 kcal (13:00-16:00) - Pasta z ragù alla bolognese z indykiem

Podwieczorek 160 kcal (9:00-12:00) - Smoothie ze szpinakiem, natką, jabłkiem, bananem, pomarańczą i imbirem

Kolacja 320 kcal (18:00-20:00) - Ryba po grecku

Dieta przeciwzapalna może znacząco poprawić jakość życia z endometriozą. Pamiętaj jednak, że jest elementem wspierającym i nie zastępuje tradycyjnego leczenia ani konsultacji z lekarzem specjalistą. Każdy organizm jest inny, dlatego najważniejsze jest wsłuchanie się w jego potrzeby i obserwowanie, jakie zmiany przynoszą największą ulgę. Zarejestruj się w bezpłatnym serwisie programdiety.pl - świadome odżywianie pomoże Ci odzyskać kontrolę nad swoim zdrowiem i samopoczuciem.

^[1] Giudice LC. Clinical practice: endometriosis. N Engl J Med 2010; 362:2389-2398.

^[2] Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczące postępowania w przypadku kobiet z endometriozą

^[3]  Barnard ND, Holtz DN, Schmidt N, et al. Nutrition in the prevention and treatment of endometriosis: A review. Front. Nutr. 2023; 10: 1089891.

^[4] The relationship between endometriosis and diet:https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34706611/

^[5] Radkowska-Szpunar H. Dieta w endometriozie. PZWL, Warszawa, 2021.

^[6] https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/inne/rola-zywienia-w-profilaktyce-i-leczeniu-endometriozy/

^[7] Marziali M, Venza M, Lazzaro S i wsp. Gluten-free diet: a new strategy for management of painful endometriosis related symptoms? Minerva Chir 2012; 67: 499-504.

^[8]https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/dieta-w-endometriozie#:~:text=Si%C4%99gaj%20po%20niskot%C5%82uszczowe%20produkty%20mleczne,diet%C4%99%20o%20pe%C5%82noziarniste%20produkty%20zbo%C5%BCowe.