Wiedza

HOMA (Homeostasis Model Assessment) to wskaźnik bezpośrednio związany z insulinoopornością. Dzięki swojej prostocie wskaźnik HOMA jest jedną z najczęściej stosowanych metod wstępnej oceny insulinooporności. Leczenie tego zaburzenia polega w dużej mierze na zmianie diety i stylu życia, gdyż nieleczona insulinooporność może prowadzić do rozwoju cukrzycy typu 2. Czym dokładnie jest wskaźnik HOMA i jak można go obliczyć?

Czym jest insulinooporność?

Zacznijmy od definicji insulinooporności – dolegliwości, która staje się coraz większym problemem w naszym społeczeństwie. Insulinooporność (IR, z ang. insulin resistance) to zaburzenie metaboliczne polegające na obniżeniu wrażliwości tkanek obwodowych na działanie insuliny – wydzielanego przez trzustkę hormonu odpowiedzialnego za regulowanie poziomu glukozy w organizmie. Ta nieprawidłowa reakcja prowadzi do zwiększonej produkcji insuliny (hiperinsulinemii), lecz dopóki ten mechanizm sprawnie funkcjonuje, stężenie glukozy we krwi jest prawidłowe. 

Stopniowo dochodzi jednak do osłabienia trzustki i produkcji mniejszych ilości insuliny – w tej sytuacji glukoza nie trafia już do tkanek, lecz zostaje we krwi. Następstwem insulinooporności może więc być również hiperglikemia, czyli podwyższone stężenie glukozy we krwi. Hiperglikemia na czczo występuje, gdy stężenie glukozy we krwi wynosi od 100 do 125 mg/dl. Powyżej tej wartości diagnozuje się już cukrzycę typu 2.

Przyczyny i objawy insulinooporności

Nie ma jednej przyczyny insulinooporności. Zazwyczaj mówi się o współistnieniu kilku czynników, takich jak:

• nieprawidłowa dieta – bogata w cukier i tłuszcze trans,
• zaburzenia odżywiania,
• siedzący tryb życia i niska aktywność fizyczna,
• nadwaga i otyłość – zwłaszcza otyłość brzuszna,
• nadużywanie alkoholu,
• palenie papierosów,
• czynniki genetyczne – wrodzona mniejsza wrażliwość na insulinę,
• wiek – ryzyko rośnie z wiekiem,
• niektóre leki – na przykład antykoncepcyjne.

Najczęstsze objawy insulinooporności obejmują nadmierną senność po posiłkach, napady głodu 2–3 godziny po posiłku, obniżony nastrój, ciągłe zmęczenie, problemy z koncentracją i pamięcią, rozdrażnienie, dużą ochotę na słodycze, bóle głowy i stawów, zmiany skórne i trudności w redukcji wagi.

Jak diagnozuje się insulinooporność?

Lekarz stawia diagnozę na podstawie wywiadu i badań, takich jak:

• oznaczenie glukozy i insuliny na czczo,
• wskaźnik HOMA-IR,
• test tolerancji insuliny,
• doustny test obciążenia glukozą.

Insulinooporność stwierdza się, jeśli badania wykażą podwyższone stężenie insuliny w odniesieniu do stężenia glukozy. 

Czym jest wskaźnik HOMA-IR?

Wskaźnik HOMA to homeostatyczny model oceny insulinooporności, który bada proporcję między poziomem glukozy i insuliny we krwi na czczo. W próbce krwi określa się stężenie glukozy i insuliny, a następnie wylicza wskaźnik HOMA-IR (Homeostasis Model Assessment – Insulin Resistance), który pozwala ocenić stopień insulinooporności – im wyższa wartość, tym większe nasilenie zaburzenia metabolicznego.

HOMA-IR – jak obliczyć?

Do obliczenia wskaźnika HOMA-IR potrzebujemy dwóch wartości. Są to insulina na czczo i glikemia na czczo. Aby uzyskać te dane, należy wykonać laboratoryjne badanie krwi. Kiedy znamy już wymagane wartości, możemy przystąpić do obliczeń. Jak obliczyć wskaźnik HOMA-IR? Wystarczy zastosować prosty wzór.

Wzór:

HOMA-IR – normy:

Wartość HOMA-IR między 1 a 2,5 jest uznawana za prawidłową. Jeśli wskaźnik HOMA-IR jest podwyższony, oznacza to zbyt dużą ilość insuliny, która wydzieliła się w odpowiedzi na dane stężenie glukozy. O insulinooporności mogą świadczyć poniższe wyniki:

• dorośli: HOMA-IR > 2,5
• chłopcy przed pokwitaniem: HOMA-IR > 2,67
• dziewczęta przed pokwitaniem: HOMA-IR > 2,22
• chłopcy w okresie pokwitania: HOMA-IR > 5,22
• dziewczęta w okresie pokwitania: HOMA-IR > 3,82

Przykład:

Mężczyzna w wieku 30 lat w badaniu krwi otrzymał wynik 16 mU/ml dla insuliny na czczo i 5 mmol/l dla glikemii na czczo.

Podane wartości podstawiamy pod wzór:

Wartość HOMA-IR > 2,5 może wskazywać na insulinooporność u osoby dorosłej. Otrzymany wynik HOMA-IR (3,56) przekracza ustaloną normę, dlatego istnieje wysokie prawdopodobieństwo zaburzenia metabolicznego. Konieczne jest wykonanie dalszych badań diagnostycznych.

Na czym polega leczenie insulinooporności?

Insulinooporność nie jest chorobą, lecz zaburzeniem metabolicznym, które może prowadzić do rozwoju chorób – przede wszystkim cukrzycy typu 2, ale też stłuszczenia wątroby czy zespołu policystycznych jajników (PCOS). Podstawowe metody terapeutyczne obejmują zbilansowaną dietę i regularną aktywność fizyczną. Jeśli przyczyną insulinooporności były błędy żywieniowe i brak ruchu, zaburzenia to można cofnąć poprzez zmianę trybu życia. Wiele osób z insulinoopornością zmaga się z nadwagą lub otyłością, dlatego wprowadzenie odpowiedniej diety odchudzającej w celu redukcji masy ciała może poprawić wrażliwość na insulinę.

Osoby z insulinoopornością mogą wybierać spośród różnych diet, takich jak:

• Dieta DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension) – dieta w leczeniu i zapobieganiu nadciśnienia, która obniża również ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2 i chorób sercowo-naczyniowych oraz sprzyja obniżeniu cholesterolu. Jej podstawą jest spożywanie produktów o jak najmniejszym stopniu przetworzenia, takich jak warzywa i owoce, niskotłuszczowe produkty mleczne, pełnoziarniste produkty zbożowe, nienasycone kwasy tłuszczowe, ryby, drób, rośliny strączkowe i orzechy.
• Dieta z niskim indeksem glikemicznym – indeks glikemiczny (IG) określa, jak bardzo zwiększa się stężenie glukozy we krwi po spożyciu danego produktu. Dieta z niskim IG (poniżej 55) powoduje mniejszy wzrost glukozy i insuliny, dlatego jest polecana przy insulinooporności. Po spożyciu produktów o niskim indeksie glikemicznym stężenie glukozy we krwi podnosi się powoli, co wpływa korzystnie na organizm.
• Dieta w cukrzycy typu 2 – insulinooporność może prowadzić do cukrzycy typu 2, dlatego stosowanie diety dla diabetyków wspiera walkę z zaburzeniem metabolicznym. Dieta dla cukrzyka ogranicza podaż łatwo przyswajalnych węglowodanów (cukrów prostych) i podobnie jak dieta DASH bazuje na żywności o niskim stopniu przetworzenia, która przyczynia się do normalizacji masy ciała i unormowania poziomu glukozy we krwi.

Pokonaj insulinooporność razem z nami! Na programdiety.pl(Nowe okno) znajdziesz bezpłatne plany żywienia, dzięki którym zmienisz swoje nawyki żywieniowe i dowiesz się, jakie produkty wybierać, by poprawić wrażliwość organizmu na insulinę. Znajdziesz tu dopasowany do potrzeb jadłospis, który będzie realnie wspierać Twoje zdrowie.